Żydowski Kraków

Projekt jest realizowany w Instytucie Historii UJ, z funduszy Programu Strategicznego: Inicjatywa Doskonałości na UJ (w ramach konkursu „Nauka dla biznesu i społeczeństwa”), pod kierownictwem dr Alicji Jarkowskiej, z Instytutu Historii UJ, we współpracy z Ośrodkiem Studiów nad Historią i Kulturą Żydów Krakowskich, AGH (dr inż. Stanisław Szombarą). W 2024 r. projekt jest częścią grantu NCN (OPUS 26) pt. „Za murami krakowskiego getta (1941-1943)” https://projekty.ncn.gov.pl/index.php?projekt_id=602680 . W tym roku do projektu dołączyła dr Martyna Grądzka-Rejak.

Od roku akademickiego 2020/2021 w projekcie uczestniczą praktykanci z Ośrodka oraz wolontariusze z Instytutu Historii UJ.

Szacuje się, że II wojnę światową przeżyło od 3 do 5 tys. krakowskich Żydów, z 68 tys. żyjących w mieście przed okupacją. Obecnie przyjmuje się, że większość z nich przeżyła w Związku Sowieckim (i na terenach przez niego włączonych), do którego uciekli żydowskiej na początku wojny. Po 1945 r. Żydzi zaczęli wracać do Krakowa, choć wielu z nich opuściło miasto latem tego roku po zamieszkach antyżydowskich w sierpniu 1945 r. Kolejne fale emigracji miały miejsce w latach 50. XX wieku, co miało związek umacnianiem się władzy komunistycznej na terenie kraju, likwidacją małych przedsiębiorczości i prywatnego handlu. Do chwili obecnej nie zostały opracowane i zbadane miejsca pobytu, przemieszczania się, ukrywania oraz migrowania Żydów po terytorium Generalnego Gubernatorstwa i innych kierunkach niż ZSRR.

Celem projektu jest ustalenie wspomnianych miejsc (adresów, lokalizacji) od roku 1939 r. do końca lat 40. XX w. z uwzględnieniem pobytu po zakończeniu wojny przy wykorzystaniu narzędzi przestrzennych (Historical Geographic Information System), geodezyjnych i statystycznych. Efektem będzie mapa przestrzenna, geoportal oraz ogólnodostępna baza danych zawierająca dane na ten temat. Wspomniana baza ma zadania zgromadzenie jak największej ilości danych historycznych (archiwalnych) o losach krakowskich Żydów, co pozwoli na ustalenie ilościowe (ilu Żydów przeżyło na terenie GG, w jakich okolicznościach, miejscach) oraz odtworzenie historii jednostek. Projekt ten może stać się asumptem do prowadzenia badań genealogicznych, wystawienniczych, paneli dyskusyjnych popularyzujących naukę

Do przeprowadzenia powyższych analiz konieczne było zgromadzenie jak największej ilości danych. Wykorzystane do tego zostały materiały pochodzące z archiwów polskich i zagranicznych (Yad Yashem, USHMM, Bundesarchive, Bad Arolsen), a także istniejące bazy danych: o deportacjach (np. Yad Vashem 2020), o osobach ukrywających się po tzw. aryjskiej stronie (Polish Center for Holocaust Research 2020).

Badania te wymagały współpracy ze specjalistami z zakresu analiz przestrzennych, kartograficznych i GIS przy zastosowaniu standardów zapisu informacji, wizualizacji w geoportalach miejsc, osób i wydarzeń, a także metod HGIS do prezentacji ogromu danych w ujęciu historycznym. Metody stosowane przez historyków pozwalają wyłącznie na zgromadzenie materiałów archiwalnych, ich krytyczną analizę oraz odtworzenie wydarzeń historycznych. Historycy nie dysponują wspomnianymi narzędziami do ich przechowywania, a tym bardziej prześledzenia miejsc pobytu, ukrywania się, przemieszczania w ujęciu ilościowym i kartograficznym.

Kierowniczka projektu przeprowadziła wstępne badania, a ich efektem są 2 bazy danych. Jedna z nich dotyczy KL Plaszow (6 032 rekordy), a druga – Żydów przebywających w Krakowie podczas II wojny światowej i (prawie 5 tys. rekordów). Po przetworzeniu zostały one wykorzystane do dalszych badań, jako podstawa projektu. Baza zamieszczona na stronie gromadzi dane osobowe oraz miejsca pobytu Żydów podczas okupacji (ucieczki, ukrywanie się, szukanie pomocy lub schronienia). Dane archiwalne będą oceniane przez historyków i porównywane z innymi źródłami. Dane dotyczące ludzi, miejsc i czasu będą analizowane w celu prześledzenia powtarzalność miejsc, tras lub ich braku w kontekście dynamiki okupacji, Holokaustu i polityki III Rzeszy, a także uwarunkowań topograficznych, klimatycznych czy społecznych.

Materiały, które posłużyły do utworzenia bazy danych pochodzą z wieloletnich kwerend kierowniczki projektu dr Alicji Jarkowskiej, przeprowadzonych w polskich i zagranicznych archiwach (m.in. AIPN, ANKr, Yad Vashem, Bundesarchive, Yivo, AŻIH, Wiesenthal Archive itd.), jak również udział członków projektu w lokalnych kwerendach. Źródła te opracowane i wprowadzone do bazy zostały przez wszystkich członków Zespołu. Poprzedzone to zostało ich krytyczną analizą oraz weryfikacją w innych dokumentach i ogólnodostępnych bazach danych m.in.:

Bad Arolsen: https://collections.arolsen-archives.org/en/search/

Yad Vashem: https://yvng.yadvashem.org/index.html?language=en/

https://collections.yadvashem.org/en/righteous/search-results/Krakow?page=1

USCShoah Foundation: https://vha.usc.edu/home

KL Plaszow https://ca.muzeumkrakowa.pl/

• mgr Katarzyna Boryczka
• Cristian Dumitrica
• mgr Aleksandra Kolanko
• mgr Konrad Mróz
• Kaja Kępczyńska
• Annika Wrona

• Julia Mazurek
• Julia Lisowska
• Zuzanna Grabska
• Sofiia Yarmolytska
• Marta Karczewska
• Karolina Mazur
• Aleksandra Janus
• Marek Radoń